Kthimi i Aja Sofjas (Hagia Sophia) në xhami është një veprim madhështor. Është një dalje nga gropa e poshtërimit dhe dëshpërimit në të cilën patëm rënë në shekullin e kaluar. Një distancë e konsiderueshme është kaluar në rrugën drejt qëllimit në horizontin e shpirtit tonë. Me çdo veprim, skoria dhe zymtësia që rrethojnë mendjet dhe zemrat tona pastrohen pak më shumë. Me çdo veprim, begatia dhe drita që ndriçojnë fytyrën dhe thelbin tonë bëhen pak më shumë. Na hapen perdet para syve dhe na pastrohet mendja. Tani jemi më afër përjetimit të ëndrrës sonë ndërsa jemi zgjuar. Molla jonë e kuqe (synimi kryesor), për të cilën duhet të japim jetën, me të cilën gjejmë jetë aq sa mund të sakrifikojmë për të dhe me të cilën u ofrojmë jetë të tjerëve, tashmë është më e dukshme. Tani dinjiteti është aq i qartë saqë na i bën zemrat të rrahin fort dhe poshtërimi është aq i dukshëm saqë mund ta refuzojmë.
Xhamia Aja Sofia ishte një bekim që i përfshiu paraardhësit tanë në linjën e njerëzve të drejtë, të cilëve iu premtua toka. Ajo mirësi nuk doli nga duart tona krejt papritur. Ne në fillim humbëm meritën dhe më pas përfaqësinë. Aja Sofia nuk u bë muze, por ne e humbëm nderin për ta përdorur si xhami. Fakti që ajo sot u shndërrua nga muze në xhami është një shenjë. Kështu lulëzoi shpresa jonë për të qenë mes të devotshmëve që trashëgojnë tokën, si paraardhësit tanë. Tani është koha për ta marrë këtë shenjë, për të punuar në drejtimin që tregon ajo dhe për të ecur në atë drejtim. Çdo mirësi kërkon mirënjohje në llojin e vet. Mirënjohja për një mirësi si Xhamia Aja Sofia kërkon fillimisht rigjallërimin e këtij tempulli të trishtuar dhe më pas rigjallërimin e kuptimit që ia kushton atë Allahut Teala. Rigjallërimi i tempullit bëhet duke e mbushur pesë herë në ditë, frekuentimi i tij nga të gjitha grupmoshat e xhematit dhe duke e vendosur atë në qendër të jetës sonë. Kjo është një përgjegjësi e çdo besimtari që jo vetëm ndan të njëjtin qytet me Aja Sofinë, por që përvetëson edhe të njëjtin kuptim për Aja Sofinë. Mirë, por si do të bëhet rilindja e kuptimit që ia kushton Aja Sofinë Allahut (xh.xh.)?
Veprimi më i keq i politikës vetëmohuese
Ishte shndërrimi i Aja Sofisë në muze. Ne nuk mund ta kuptojmë domethënien e Aja Sofisë pa kuptuar thellësinë simbolike të këtij akti, kështu që nuk mund ta kuptojmë se çfarë duhet të ringjallim. Fakti që një gjigant i njohur, me madhështinë dhe pretendimin e tij për ta shndërruar Xhaminë e Perandorisë Osmane në një formë pagane si muze, ishte i gatshëm të pranonte xhuxhizimin dhe indiferencën, do të thotë që një gjigant, koka e të cilit endet në qiell, ta konsiderojë veten të denjë për poshtërim dhe përçmim. Me psikologjinë e të dënuarit me vdekje që bie në dashuri me xhelatin e tij, ishte përmbajtja rrëqethëse e një letre paaftësie drejtuar Perëndimit: “Unë nuk jam më personi që ju e njihni dhe e keni frikë, sepse kam hequr dorë nga pretendimi im. Tashmë e kam lënë idealin e madh që më bëri ky që jam dhe as që e mendoj të armiqësohem më me ju. Lëreni armiqësinë, unë nuk kam ideal tjetër veç të jem si ju. Jam gati të jem ushtar i kauzës suaj siç kam hequr dorë nga pretendimi im, sepse jam i dashuruar me ju dhe me stilin tuaj të jetesës…”
Të heqësh dorë nga Aja Sofia do të thoshte të heqësh dorë nga vetja dhe pretendimi yt ndaj saj, sepse Aja Sofia është një ideal, një simbol. Ishte një kujtim i komandantit dhe ushtarëve të nderuar që realizuan çlirimin me lajmin e mirë të Profetit, ishte simboli i çlirimit. Me çlirimin ndryshoi rrjedha e historisë, u hap një epokë dhe u mbyll një epokë. Aja Sofia, e gjallëruar nga ezani, tekbiri dhe pesë namazet ditore, u bë vula e një ringjalljeje të sjellë nga të parët tanë. Ajo vulë është gdhendur në mendje dhe zemra, nëse mund ta shprehim kështu. Ata që panë Aja Sofinë me minaret dhe institucionet osmane, panë kauzën tonë që na bëri këta që jemi. Ajo kauzë ishte një tregues konkret i shpirtit dhe botëkuptimit që i kishte dhënë çlirimi. Kështu kaluan shekuj dhe Aja Sofia vazhdoi t’i binte me shuplakë kundërshtarit tonë si identitet dhe kauzë. Aja Sofia, meqë ra fjala, na bëri të njohim veten tonë. Ajo u bë një shkollë. Çdo brez ka njohur aventurën që shtrihet nga stepat e Azisë Qendrore deri në mes të Francës me Aja Sofinë. Thelbi i asaj aventure ishte lartësimi i fjalës së Zotit. Aja Sofia u bë një koshere e begatë ku distilohej kjo esencë.
Në fakt, Aja Sofia ishte një destinacion i ndërmjetëm ku mishërohej molla jonë e kuqe (qëllimi ynë). Ne e dinim që po prisnim aty përkohësisht. Perëndimi, historia, imagjinata dhe psikologjia e të cilit u formësuan nga ankthi për çlirimin pas Stambollit, ishte gjithashtu i vetëdijshëm për qëndrimin e Aja Sofisë si simbol. Edhe pse gjigandi nga i cili kishte frikë, ishte shtrirë për tokë, një manifestim madhështor i identitetit të gjigantit dhe pretendimi se ai mund të kthehej, qëndronte i gjallë aty. Ata që lidhën me zinxhirë Aja Sofinë donin ta eliminonin këtë manifestim. Ata u përpoqën të frenonin frymën që na bëri këta që jemi, kuptimin ringjallës të çlirimit që përfshin gjithë njerëzimin.
Kthimi i Aja Sofisë në origjinën e saj është regjistrimi i kthimit tonë në kauzën tonë. Molla jonë e kuqe ka filluar të shkëlqejë sërish në horizontin tonë. Profeti ynë i Nderuar, i cili ishte dërguar si mëshirë për botët, na e ka treguar atë horizont. Abdullah ibn Amri u pyet një ditë nëse Roma apo Stambolli do të çlirohej më parë. Hz. Abdullahu nxori Sahifetu’s-Sadikanë e tij, të cilën e ruante në një sënduk që e mbante me vete, e shikoi atë dhe dha këtë përgjigje:
– Ndërsa rrinim rreth të Dërguarit të Allahut dhe shkruanim hadithe, dikush pyeti: “Cili nga qytetet e Stambollit dhe Romës do të çlirohej i pari?” I Dërguari i Allahut, alejhi’s-selam, u përgjigj kështu:
“Së pari do të çlirohet Stambolli, qyteti i Herakliut.”
Stambolli u çlirua nga një komandant i mirë dhe ushtria e tij e mirë. Kurse Roma akoma pret për t’u çliruar. Kjo është molla e kuqe e vendosur para umetit nga i Dërguari i Allahut (s.a.s.). Ky horizont, i cili u krijua 1400 vjet më parë, në fakt është shprehje e nevojës për të lartësuar fenë e Allahut dhe për të mos u ndalur në çështjen e xhihadit derisa feja të jetë vetëm e Allahut. Në fakt, Fatih Sulltan Mehmeti e dinte mirë këtë, kështu që ai e ktheu drejtimin e tij në Romë menjëherë pas çlirimit të Stambollit. Sepse molla e kuqe tashmë ishte Roma. Fatihu nuk e ngadalësoi mbartjen e mollës së kuqe më tutje, për të cilën dha gjithë rininë e tij, dhe u përpoq shumë të arrinte mollën e re të kuqe deri në fund të jetës. Edhe sikur t’ia kishte dalë mbanë për ta çliruar Romën, ndoshta përsëri nuk do të ndalej, sepse molla e kuqe ishte emri i përpjekjes deri në frymën e fundit për hir të Allahut.
Me shndërrimin e Aja Sofisë në xhami, pyetja që të gjithë duhet t’i bëjmë vetes është: Ku patëm mbetur? Simboli i çlirimit tashmë është xhami, ashtu siç duhet të jetë. Tani objektivi është molla e kuqe e radhës. Gjëja e parë që duhet bërë për këtë është të përpiqemi të ringjallim kuptimin e çlirimit në simbolin në fjalë, pra, në Aja Sofia. Ky kuptim është që çdo individ i të gjithë popullit ta ripërcaktojë veten me frymën e çlirimit dhe me këtë ripërcaktim të ecë mbi stilet e jetesës që i kanë kurdisur kurthe jetës. Sot, Roma, e cila duhet çliruar, është një simbol si Aja Sofia. Roma është një qendër energjie negative ku stili i jetesës supersticioze pompohet në të gjithë botën. Kjo qendër tregon për armikun, fuqia e të cilit u jep formë perceptimeve, mendimeve, ideve, ndjenjave dhe qasjeve, me të cilin duhet t’i lajmë hesapet. Mënyra për t’u përballur me atë armik është e mundur me ringjalljen e stilit të jetesës që e bëri Aja Sofinë mollën tonë të kuqe, që na e mundësoi ta realizonim atë, që e sheh më pas rigjallërimin e saj, që bën rigjallërime të tjera nëpërmjet saj dhe që kështu e bëri atë kurorë të kokës sonë. Ringjallja e Aja Sofisë është ringjallja e një stili jetese që do të na vendosë ndër trashëgimtarët e tokës. Ka disa tipare dalluese që e dallojnë këtë jetë nga jetët kalimtare.
Tipari i parë dallues i stilit të jetesës që do ta ringjallë Aja Sofinë dhe si rrjedhojë do të na ringjallë ne është tevhidi. Ne e lidhim çdo gjë me Zotin (xh.xh.), vetëm Atë e adhurojmë dhe vetëm prej Tij ndihmë kërkojmë. Ngjyra e tevhidit është ngjyra e Zotit tonë dhe frymëzimi i ngjyrës sonë. Një mënyrë jetese e dominuar nga tevhidi është një mënyrë jetese e dominuar nga shpirtrat, jo nga nefset. Kjo mënyrë jetese nuk është një utopi. Kurdo që ajetin “ijake na’budu ve ijjake nestein / vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”, e bëjmë dominues në jetën tonë, atëherë jeta kthehet në jetë tevhidi.
Tipari i dytë dallues është besimi në ahiret (botën e përtejme). Jeta e vërtetë është jeta e botës tjetër. Toka është një stacion i ndërmjetëm. Andaj është e nevojshme të punojmë aq sa kemi nevojë për ahiretin dhe aq sa të qëndrojmë në dynja. Ne kemi një pjesë këtu, të cilën nuk duhet ta harrojmë. Por këtë e bëjmë këtë me botëkuptimin “dora te fitimi, zemra te Zoti”. Kjo botë është një ngordhësirë, andaj ne nuk vrapojmë pas saj. Kjo botë nuk i dorëzohet atij që e ndjek, por atij që nuk e komplimenton. Andaj, këtë nuk do ta harrojmë.
I treti është të mos kesh frikë nga vdekja. Vdekja është dera që hapet ndaj jetës së përjetshme. Dallimi ynë nga njerëzit e tjerë është i dukshëm në faktin që nuk kemi frikë nga vdekja. Një siguri që Allahu ua ka dhënë zemrave tona, e bën vdekjen një ditë dasme për ne. Ne e dimë se, nëse shkojmë drejt vdekjes dhe nuk e trembim atë, nuk do të kemi asnjë influencë. Në momentin kur të preferojmë këtë botë ndaj ahiretit, Allahu mund t’i japë dobësi zemrës sonë. Kjo dobësi, e cila është emri i dashurisë për këtë botë dhe për rrjedhojë i frikës nga vdekja, në fakt është vdekja e personalitetit dhe kauzës sonë.
I katërti është të mos kemi frikë nga dhënia/infaku. Infaku dhe mëshira janë kartëvizita e besimtarit. Dhënia nuk pakëson. Jeta, pasuria, koha dhe të gjitha pasuritë tona janë të dobishme vetëm kur ndahen me të tjerët për hir të Allahut (xh.xh.). Kanat tona mbushen ndërsa zbrazen. Çdo gjë që japim shkon përtej (në botën tjetër) dhe na pret atje. Ne bëjmë kujdes që të mos shkojmë në jetën tjetër me një ngarkesë të rëndë. Ai që ka pak ngarkesë, shpëton. Ne e dimë dhe e themi këtë.
I pesti është të kesh një horizont dhe një zemër që të përmbajë globin. Ne jemi umeti i Muhamedit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem dhe jemi përgjegjës për ecurinë e botës. Profeti (a.s.), nuk është vetëm profeti ynë, por profeti i mbarë njerëzimit. Toka është bërë xhami për të. Kauza e tij do të hyjë në çdo shtëpi nga lindja në perëndim dhe si rrjedhojë ato shtëpi ose do të jenë të lumtura, ose të shkatërruara. Ne nuk na takon të tërhiqemi dhe të mbrohemi. Në këtë kohë kur bota është kthyer në një fshat global, përgjegjësia jonë është rritur në përmasat e globit dhe ne kemi detyrimin t’i zgjerojmë zemrat tona sa globi.
Aja Sofia u hap, kështu që nuk mund të jemi më si më parë. Edhe neve na ka ardhur koha që të hapemi. Aja Sofia ndryshoi, tashmë është radha jonë. Muzeu Aja Sofia ishte trishtimi ynë, tani Xhamia Aja Sofia është lumturia jonë. Përgjegjësia jonë është rritur. Për të ringjallur Aja Sofinë, para së gjithash, do të thotë të hyjmë në rrugën e ringjalljes/rilindjes së vetes sonë, pastaj qytetit tonë, pastaj vendit tonë dhe në fund globit tonë. Ne duhet ta bëjmë këtë. Shenja ka ardhur dhe Aja Sofia është kthyer në një vend ku shkëlqen kuptimi, i cili do ta bëjë atë kurorë të kokave tona. Tashmë ka ardhur koha për të marrë rrugën. Koha është koha e rilindjes.
