Nëna e vendbanimeve në tokë (Ummu’l-Kura) është Mekketu’l-Mukerreme. Shtëpia e parë në botë është Qabeja, edhe xhamia e parë është bejtu’ll-llah/ shtëpia e Allahut (Qabeja).[1] Kur Allahu Teala flet për xhamitë, i konsideron ato si shtëpi: “(Kjo dritë) është në disa shtëpi (xhami) që Allahu ka lejuar që të ngrihet dhe të përmendet emri i Tij në to. Aty (ka besimtarë që) e madhërojnë Atë në mëngjes dhe në mbrëmje.” (Nur, 36). Ky ajet fisnik gjithashtu tregon se shtëpitë ku përmendet emri i Allahut dhe madhërohet Ai në mëngjes dhe në mbrëmje janë si xhamitë.
Kudo që gjendet myslimani, këshillohet që të kthejë drejtimin e tij drejt kibles[2] dhe të gjejë një vend falje për vete. Për këtë arsye, ka pasur shumë nga sahabët tanë që një qoshe të shtëpive të tyre e kanë bërë xhami.[3] Transmetohet se Profeti (a.s.), kishte gjithashtu një vend faljeje në shtëpitë e tij, megjithëse shtëpitë e tij ishin ngjitur me xhaminë.[4] Transmetohet se Bilali (r.a.), e ka parë të Dërguarin e Allahut (s.a.s.), duke ngrënë syfyr te vendi i faljes në shtëpinë e tij.[5]
Gjëja kryesore është të bësh ibadet. Xhamitë janë shtëpitë e Allahut. Natyrisht, forma më e pranueshme e adhurimit është kryerja e tij në mënyrë kolektive në shtëpinë e Allahut. Mirëpo, në rastet kur xhamitë dhe xhemati nuk mund të frekuentohen për ndonjë arsye, shtëpitë tona bëhen vend lutjesh.
Prandaj, ata që nuk mund të shkojnë në xhami, mund ta bëjnë një cep të shtëpisë së tyre si vend faljeje. Në fakt, rekomandohet që një cep i shtëpisë të bëhet vend faljeje.[6]
Vend për falje në shtëpi do të thotë të ndash një nga dhomat e shtëpisë ose një qoshe të dhomës si vend faljeje. Aty preokupohemi me namaz, dhikër dhe këndim të Kuranit. Edhe pse ky kënd, i cili tashmë është ndarë si vend falje, quhet xhami, xhamitë e shtëpive nuk kanë një status të veçantë.
Xhamitë e shtëpive nuk u nënshtrohen dispozitave të xhamive të vakëfeve/lagjeve. Sepse kur një vend ndahet si xhami në përgjithësi, ai bëhet vakëf dhe nuk është më në pronësi të njerëzve. Në fakt, në ajetin fisnik thuhet: “Me të vërtetë, xhamitë janë të Allahut.” (Xhin, 18) Kurse blerja dhe shitja e shtëpive, një cep i të cilave përdoret si vend për falje, është e lejuar.
Një nga detyrat më të rëndësishme të xhamive tona është të jenë vend për itikaf, veçanërisht në muajin e Ramazanit. Që nga koha kur agjërimi u bë i detyrueshëm e deri në fund të jetës së tij, Profeti (s.a.s.), praktikoi itikafin në dhjetë ditët e fundit të çdo muaji të Ramazanit.[7] Itikafi është një sunet kifai, domethënë, është sunet që në çdo xhami së paku një person duhet të bëjë itikaf. Nëse dikush nga çdo xhemat xhamie e përmbush këtë sunet, kjo detyrë bie nga të tjerët.
Itikaf do të thotë të mbyllësh veten në një vend me qëllim për të bërë adhurim. Me shprehjen “…në itikaf në xhami…” që përmendet në ajet, vendet e tjera nuk konsiderohen më vende itikafi pasi xhamitë janë specifikuar për adhurim.
Edhe pse sipas pikëpamjes së përgjithshme, vendi i itikafit është xhamia, një nga juristët e shquar maliki, Muhamed ibn Omer ibn Lubabe (v. 314) është shprehur se mund të hyhet në itikaf edhe në vende të tjera përveç xhamisë. Sipas një shprehjeje të medhhebit Shafi, vendi i itikafit mund të jenë xhamitë e shtëpisë (vendet e faljes në shtëpi), nuk është kusht të jetë një xhami e lagjes. Sipas një mendimi tjetër të Shafive dhe Malikive: Meqenëse është më e virtytshme të falen namazet jo të detyrueshme në shtëpi, xhamitë e shtëpisë mund të jenë vend itikafi si për burrat ashtu edhe për gratë.[8] Edhe hanefitë duke e krahasuar itikafin me namazin, kanë gjykuar gjithashtu se itikafi për gratë është më i saktë në xhaminë e shtëpisë.[9]
Sipas pikëpamjes kryesore të të gjitha medhhebeve, vendi i itikafit për burrat janë xhamitë. Për meshkujt nuk ka mundësi itikafi jashtë xhamisë në kohë normale.
Çfarë do të bëjmë në kushte të jashtëzakonshme si sot, kur jemi të privuar nga xhamitë? A do të ndjekim mendimin e shumicës që thotë se itikafi i burrave nuk vlen veçse në xhami dhe ta neglizhojmë këtë sunet? Apo do ta praktikojmë në vendfaljet në shtëpitë tona?
Natyrisht, një burrë që bën një xhami (vendfalje) në shtëpinë e tij për të mos prishur rehatinë e tij, nuk mund të përfitojë asnjë shpërblim nga itikafi që bën aty. Mirëpo, nëse ai nuk mund të shkojë në xhami për shkak të ndonjë arsyetimi, do të marrë shpërblim si për namazin që e fal me xhemat në xhaminë e shtëpisë së tij, ashtu edhe për itikafin. Në fakt, ky itikaf për burrat nuk konsiderohet si itikafi në xhami. Por do të jetë i dobishëm në fitimin e shpërblimeve të itikafit.[10] Për më tepër, arsyeja që dijetarët thonë se itikafi i burrave vlen vetëm në xhami është se namazi me xhemat falet në xhami.[11] Duke qenë se sot nuk është e mundur falja e namazit me xhemat në xhami, ka rënë edhe urtësia e përdorimit të xhamive për itikaf.
Përkatësisht itikafi më i virtytshëm kryhet në Mesxhidu’l-Haram (Qabe), Mesxhidu’n-Nebi (Xhamia e Pejgamberit) dhe Mesxhidu’l-Aksa (Xhamia Aksa). Më pas janë xhamitë e xhumasë, ku falen pesë namazet e ditës dhe në fund xhamitë e lagjes. Në këto të fundit, xhamia me xhematin më të madh konsiderohet më e virtytshme.[12]
Itikafi ofron mundësinë për të arritur manifestimin e shfaqjeve hyjnore në kohë dhe hapësirë. Nisur nga ky aspekt, besimtari në itikaf i drejtohet botës së tij të brendshme. Ai fillon të kërkojë qenien njerëzore të përsosur në zemrën e tij që është vendi ku shikon Zoti. Ai lirohet nga preokupimet e kësaj bote dhe i lë mënjanë përkohësisht punët për sigurimin e jetesës. Ai i kthehet plotësisht Zotit të tij duke u shkëputur nga krijesat. Zemra e tij, e cila tashmë ka fituar butësi nëpërmjet agjërimit, është bërë e përshtatshme për pranimin e sekreteve hyjnore. Tashmë është bërë e mundur të ngulitet urtësia e agjërimit në të.
Tashmë janë hapur dyert e horizontit të arritjes së të vërtetës së adhurimit përmes namazit, dhikrit, këndimit të Kuranit dhe meditimit. Për këtë arsye, është e nevojshme të largohemi nga njerëzit dhe të vetmohemi. Atmosfera më e përshtatshme që njeriu të largohet nga të tjerët dhe t’i kthehet vetes është në itikaf. Kjo nuk është vetmi, por është vetë-zbulim.
Nevoja e myslimanit për itikaf është shumë e madhe. Itikafi nuk është vetëm mbyllja e trupit në një xhami. Po, kjo është ndoshta e nevojshme si një kusht i jashtëm. Mirëpo, ajo që nënkuptohet me itikaf është itikafi i zemrës, e cila është vendi ku sheh Zoti (xh.xh.).
Është e nevojshme t’u kushtojmë vëmendje pikave të mëposhtme për ta kryer itikafin me zemër, jo me trup, për të shijuar ibadetin, për të kryer bindjen siç duhet, për të gjetur paqen shpirti dhe për të ndjerë kuptimin e nënshtrimit ndaj Zotit në këtë adhurim:
1) Le t’i përgatisim xhamitë tona në shtëpitë tona sa më shpejt të jetë e mundur me ndjeshmërinë e xhamisë së parë të botës në Mekë/shtëpinë e Allahut. Ashtu si Ademi (a.s.) dhe Ibrahimi (a.s.), e ndërtuan Qabenë, shtëpinë e Allahut, le ta bëjmë një cep të shtëpisë sonë të duket ndryshe nga qoshet e tjera të shtëpisë me sixhadenë, rahlenë dhe tesbihet.
2) Të fillojmë faljen me xhemat dhe leximin e Kuranit Fisnik sa më shpejt në xhamitë e shtëpive tona. Le të mbjellim te bashkëshortet dhe fëmijët tanë vetëdijen se ky vend është xhami. Le të ndihemi këtu sikur jemi në një xhami.
3) Urtësia dhe qëllimi i itikafit është shkëputja nga njerëzit dhe lidhja me Krijuesin (xh.xh.). Njerëzit që hyjnë në itikaf duhet të përqendrohen në adhurime dhe të lodhen. Ata duhet ta pastrojnë zemrën e tyre nga çdo gjë e kësaj bote, ta lidhin atë me Allahun dhe t’i kthehen plotësisht Zotit. Ata duhet ta shfaqin dobësinë e tyre dhe të këmbëngulin për të fituar kënaqësinë dhe faljen e Zotit (xh.xh.).
Ata ibn Ebi Rebahu (v. 114), i cili ishte prej dijetarëve të mëdhenj të fikhut, hadithit dhe tefsirit të periudhës së tabiinëve, transmetohet të ketë thënë për itikafin: “Njeriu që hyn në itikaf është si ai që ulet në derën e një njeriu të madh për shkak të nevojës së tij dhe i lutet duke i thënë se “nuk do të largohet derisa të marrë atë që ka nevojë”. Andaj ai ka hyrë në një faltore të Allahut dhe thotë: “Unë nuk do të largohem nga këtu pa më falur Zoti.”[13]
Itikafi është vendi i lutjeve dhe përgjërimeve ndaj Zotit (xh.xh.). Ai nuk është një vend për t’u ulur e për të biseduar me njerëz, për të dhënë mësime dhe për të treguar veten. Aty duhet t’i kërkohet strehim Allahut të Madhëruar me plot modesti.
4) Itikafi është atmosfera e të jetuarit me Kuranin Fisnik. Zemra e besimtarit gjallërohet duke e lexuar Kuranin me përsiatje. Një rob që ka arritur kënaqësinë e leximit të Kuranit me përsiatje përjeton kënaqësinë e bisedës me Zotin e tij. Ai zhytet në horizontet e gjera të ajeteve hyjnore që depërtojnë në thellësi të zemrës së tij. Muaji i Ramazanit, me shprehjen e tij më të dukshme, është muaji i Kuranit Fisnik. Zemra, e cila ka fituar butësi materiale dhe shpirtërore në atmosferën e Ramazanit, fiton një vitalitet tjetër dhe fillon të marrë një shije hyjnore që gjuha nuk do të jetë në gjendje ta përshkruajë dhe stilolapsat ta shkruajnë. Kjo është madhështia e fjalës hyjnore…
Jo çdo person që lexon Kuranin Fisnik mund të zhytet në oqeanin e kuptimeve sublime. Sa herë që një njeri, i cili e arrin këtë thellësi, merr Kuranin Fisnik në dorë dhe fillon të lexojë ajetet, shqetësohet duke menduar: “Çfarë më thotë Zoti mua? Çfarë kërkon nga unë?” Ai nuk duhet të shqetësohet se kur do të mbarojë hatmja. Sepse qëllimi i leximit të Kuranit Fisnik është për të kuptuar fjalën e Zotit të botëve, për të përmbushur urdhrat e Tij, për të shmangur ndalesat e Tij dhe për të marrë një mësim. Leximi i Kuranit Fisnik është një adhurim dhe adhurimi nuk mund të bëhet me shkujdesje.[14]
Leximi i Kuranit shpreh një vlerë nëse bëhet për ta zbatuar dhe për t’ua mundësuar të tjerëve ta zbatojnë. Një nga shembujt më të mrekullueshëm të kësaj është që Hazreti Omeri, radijall-llahu anh, e përfundoi suren (kaptinën) Bekare për dymbëdhjetë vjet dhe bëri kurban një deve në shenjë mirënjohjeje ndaj Zotit (xh.xh.).
Shkurtimisht, dinjiteti dhe nderi i vërtetë i një njeriu është në përpjesëtim me faktin se sa ai është kompetent me rregullat e Kuranit dhe i përsosur me moralin e tij.[15]
5) Qëllimi dhe synimi i itikafit është që zemra të fitojë drejtimin fetar. Zemra duhet t’i kthehet plotësisht Zotit të saj, në mënyrë që të jetë e udhëzuar drejt në siratu’l-mustekim. Nëse njeriu është i shkujdesur ndaj Allahut dhe preokupohet me gjëra të tjera, kuptimi i itikafit humbet edhe nëse ka itikaf fizik. Për këtë arsye, njeriu duhet ta mbledhë veten dhe të lidhet me Allahun Teala, në mënyrë që zemra të rregullohet dhe t’i drejtohet Zotit (xh.xh.). Në itikaf, veprimet si ngrënia, pirja, të folurit dhe gjumi duhet të minimizohen. Sepse punë të tilla, që janë investime fizike për njeriun, e dobësojnë aspektin shpirtëror i cili është baza në këtë çështje. Në këtë kontekst, agjërimin duhet të përpiqemi ta mbajmë si sahabët dhe duke ngrënë iftar e syfyr si ata.
6) Nuk duhet të harrojmë se Zoti (xh.xh.), është gjithmonë me ne. Allahu i Madhëruar thotë: “Ai i Cili e sheh qëndrimin tënd në këmbë (gjatë namazit) dhe lëvizjet e tua midis atyre që përulen në sexhde.” (Shuara, 218-219). Zoti na sheh në çdo situatë, por gjithashtu dëshiron të na shohë duke e adhuruar Atë si pjesë e një tërësie në xhemat, me qëndrim në këmbë, përkulje në ruku dhe sexhde në namaz. Atëherë është e nevojshme të jemi të vetëdijshëm se jemi në audiencën e Zotit (xh.sh.), veçanërisht përgjatë namazit. Kur robi e kupton se Zoti është gjithmonë me të dhe përfshihet në këtë bashkim, ndryshku në zemër zhduket gradualisht dhe elementet e dëmshme të botës zhduken një nga një. Robi kthehet plotësisht drejt fitimit të pëlqimit të Zotit, fiton sinqeritet dhe nuk kërkon asgjë tjetër përveç shpërblimit të botës së përtejme.
7) Edhe pse jemi në një qoshe të shtëpisë sonë, tani jemi në një xhami. Domethënë, jemi mysafirë në shtëpinë e Allahut (xh.xh.). Andaj nuk duhet harruar se jemi mysafirë. Ne duhet të gjendemi të përulur dhe nevojtarë në praninë e Zotit të Plotfuqishëm, i Cili është poseduesi i gjithçkaje. Nënshtrim ndaj Zotit do të thotë përulje dhe dorëzim. Më të pranueshëm nga robërit janë ata që nënshtrohen, dorëzohen dhe binden më së shumti në praninë e Zotit të tyre. Ndërsa robi përulet në praninë e Krijuesit, ai afrohet më shumë me Zotin dhe arrin mëshirën, ndihmën dhe mirësinë e Tij. Zoti (xh.sh.), merr përsipër gjithë punën e atij që i dorëzohet Zotit. Andaj robi duhet të jetë i vetëdijshëm se ne duhet të strehohemi në shtëpinë e Allahut në itikaf dhe të kërkojmë mëshirë në derën e tij.
8) Robi duhet të jetë mirënjohës ngaqë është pranuar si mysafir në shtëpinë e Allahut Teala. Ai nuk duhet t’i shohë mirësitë sikur i ka nga vetja, por duhet të jetë i vetëdijshëm për faktin se ai mund të hyjë në audiencën e Zotit plotësisht si një mirësi nga Ai: “…Po të mos ishte mirësia dhe mëshira e Allahut ndaj jush, askush prej jush nuk do të mund të pastrohej përgjithmonë. Por Allahu e pastron kë të dojë. Sepse Allahu është Semi’ (dëgjues), Alim (i Cili di gjithçka).” (Nur, 21)
Robi duhet t’i dijë dhe t’i rrëfejë mëkatet e gabimet e tij dhe gjithmonë duhet të kërkojë falje nga Zoti i Madhëruar. Nuk duhet harruar se shumë profetë të mëdhenj ishin gjithmonë në gjendje pendimi dhe kërkim faljeje. Paraardhësi i njerëzimit, profeti i parë Hz. Ademi dhe bashkëshortja e tij, Havaja, alejhima’s-selam, u penduan dhe kërkuan falje siç vijon: “Ata u lutën menjëherë: “Zoti ynë! Ne i kemi bërë padrejtësi vetes. Nëse nuk na fal dhe nuk na mëshiron, me siguri do të jemi prej të humburve të përjetshëm.” (A’raf, 23)
Përgjatë adhurimit të itikafit robi duhet të jetë gjithmonë në gjendje dhikri dhe lutjeje. Sa lumturi e madhe është që robi të përkujtojë emrin e Zotit të tij, të flasë për Të dhe ta kujtojë Atë! Për më tepër, Zoti (xh.xh.), thotë: “Atëherë më kujtoni mua dhe Unë do t’ju kujtoj ju.” (Bekare, 152). Natyrisht, përkujtimi i robit nga Zoti është më i larti, më i përsosuri, më i lartësuari. Në ajetin fisnik thuhet: “Përkujtimi i Allahut është më i madhi.” (Ankebut, 45)
Në një ajet tjetër, thuhet: “Thuaj: Pse Zoti t’ju vlerësojë nëse nuk do të ishte lutja juaj?” (Furkan, 77) Sipas këtij ajeti, vlera e një robi te Zoti i tij është sa lutja e tij. Qëndrimi larg lutjes tregon largësinë e robit nga Zoti. Në fakt, baza e të gjitha mëkateve dhe rebelimeve është privimi nga marifetullahu, domethënë, është dobësia në njohjen e duhur të Allahut të Madhëruar.
Hadithet rreth lutjes më poshtë janë si thesare për ne. I Dërguari i Allahut, alejhi’s-selam, ka thënë:
“Lutja është adhurim. Ajo është palca dhe thelbi i adhurimit.” (Tirmidhi, “Da’avat”, 1.)
“Kujt i janë hapur dyert e lutjes, atij i janë hapur dyert e mëshirës. Ajo që Allahu e do më shumë është t’i kërkohet falje. Lutja është e dobishme kundër çdo fatkeqësie që ka ardhur dhe nuk ka ardhur ende. Është vetëm lutja ajo që mund ta ndryshojë caktimin. Atëherë, përmbajuni lutjes.” (Tirmidhi, “Daavat”, 112.)
Robi duhet të strehohet te Zoti nga të gjitha llojet e të këqijave materiale dhe shpirtërore dhe duhet të lutet si për veten ashtu edhe për gjithë umetin e Muhamedit (s.a.s.).
Robi, i cili ka arritur mirësinë për ta plotësuar itikafin e tij me këto ndjenja, e arrin festën e Bajramit me fytyrë të bardhë. Me këtë itikaf shpirtëror, ai konsiderohet se ka përparuar në rrugën për të pasur një zemër të dëlirë. Asnjëherë nuk duhet ta harrojmë se festa më e madhe është gjallërimi i një suneti të Pejgamberit tonë të Nderuar.
Allahu u dhëntë zemrave tona pjesë nga zemrat e robërve të Tij të devotshëm, të cilët kanë mundur t’i kthejnë zemrat e tyre në një vend ku shfaqen sekretet dhe urtësitë hyjnore.
Na e mundësoftë t’i pastrojmë zemrat tona dhe të dalim në audiencën e Tij me një zemër të pastër atë ditë kur pasuria dhe fëmijët nuk bëjnë dobi! Vendostë në zemrat tona dashurinë për veprat e mira që do të na afrojnë me këtë të vërtetë!
Amin!..
[1] Buhari, “Enbija’”, 40; Muslim, “Mesaxhid”, 1-2.
[2] “…(O ju që keni besuar! Tani) kudo që të jeni, kthejeni fytyrën nga ajo (Mesxhidu’l-Haram/Qabeja)…” (Bekare, 144).
[3] Për transmetimet në lidhje me këtë temë, mund t’i referoheni “kreut të xhamive në shtëpi” të Imam Buhariut: Shihabuddin Ahmed ibn Ali ibn Muhamed ibn Haxher el-Askalani, Fet’hu’l-bari bi-sherhi Sahihi’l-Buhari; korrektoi Muhammed Fuad Abdulbaki, Muhibbuddin el-Hatib, Bejrut: Daru’l-Ma’rife, 1/519.
[4] Zejnuddin Abdurrahman ibn Ahmed ibn Rexheb, Fet’hu’l-bari sherhu Sahihi’l-Buhari; korrektoi Mexhdi ibn Abdulhalik Shafii… Medine: Mektebetu’l-Gurabai’l-Eserijje, 1996/1417. 2/193.
[5] Vepra e Lartpërmendur, 3/169.
[6] Muhammed Emin ibn Omer ibn Abdalaziz ed-Dimashki ibn Abidin, Reddu’l-muhtar ale’d-Durri’l-muhtar: sherhi Tenviri’l-ebsar\ Hashijetu ibn Abidin, Bejrut: Daru’l-Fikr, 1412, 2/441.
[7] Shik. Buhari, “I’tikaf”, 1-18; “Edhan”, 12, 135; “Hajz”, 10; Muslim, “I’tikaf”, 1-6; Ebu Davud, “Ramazan”, 3; “Savm”, 77.
[8] Ibn Haxher el-Askalani, , vepra e lartpërmendur, 4/235 dhe të tjerët.
[9] Ibn Abidin, vepra e lartpërmendur, 2/441.
[10] Shik. Ibn Rexheb, vepra e lartpërmendur, 3/172.
[11] Shik. Ebu’l-Hasan Alaeddin Ali ibn Sulejman ibn Ahmed Merdavi, el-Insaf fi ma’rifeti’r-raxhih mine’l-hilaf; korrektoi Muhammed Hamid el-Fiki, Bejrut: Daru Ihjai’t-Turathi’l-Arabi, 1958/1377, 3/364.
[12] Ibn Abidin, vepra e lartpërmendur, 2/441.
[13] Shik. Ebu’l-Ihlas Hasan b. Ammar b. Ali el-Vefai Shyrynbylali, Nuru’l-izah; Korrektoi Said Bekdaş, 2. Bejrut: Daru’l-Beshairi’l-Islamijje; Medine: Daru’s-Siraxh, 2015/1436. fq. 299.
[14] Ebu Bekr Muhammed b. Husejin b. Abdullah el-Bagdadi Axhurri, Ahlaku hameleti’l-Kur’an; korrektoi Fevvaz Ahmed Zemerli. Bejrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1987/1407. fq. 18.
[15] Për informacion më të detajuar në lidhje me këtë çështje shih. Osman Nuri Topbash, Faziletler Medeniyeti – Qytetërimi i Virtyteve, Stamboll: Botimet Erkam, 1432-2011, 1/156 dhe të tjerë.
